Нацыянальна-культурны кампанент у мове твораў Якуба Коласа

Мнннстерства адукацын Рэспубликн Беларусь Установа адукацын

" Гомельскн дзяржаўны университет имя Франциска Скарыны"

Факультэт фнлалгнчны Кафедра беларускай мовы Курсавая работа Нацыянальна-культурны кампанент у мове твораў Якуба Коласа Выканаўца: Рулёва Iна Уладзнмнраўна студэнт групы БЗ-41 Ф.I. I па б.

Навуковы кнраўннк: дацэнт Казанава К. Л.

пасада, навуковая ступень, звание Ф.I. I па б.

Гомель 2014

Рэферат

Курсавая работа ___ старонак, выкарыстана 20 крынiц.

Ключавыя словы: фразеалагнзмы, свабоднае словазлучэнне, прыказкн, прымаўкн, тропы, культурна-бытаваядэталь. Абґект даследавання: нацыянальна-культурны кампанент ў мове твораў Я. Коласа.

Прадмет даследавання, фразеалагнзмы, метафары, параўнаннн, перыфраза. нроння, прыказкн н прымаўкн ў мове твораў Я. Коласа.

Метады даследавання: апiсальны.

Мэта курсавой работы: аналнз структурна-семантычных асаблнвасцей фразеалагнзмаў, нншых мастацкнх сродкаў н нх функцый у мове твораў Я. Коласа.

Задачамi курсавой работы зґяўляюцца:

1) правесцн адбор фактычнага матэрыялу з тэксту вызначанага твора;

2) правесцн структурна-семантычную класнфнкацыю выяўленых мастацкнх сродкаў;

3) паказаць прадуктыўнасць структурна-семантычных груп мастацкнх сродкаў;

4) вызначыць стылiстычныя функцын фразеалагнзмаў н вобразных сродкаў, прыказак н прымавак у мове твораў;

Вынiкi: Матэрыял курсавой работы можа быць выкарыстаны на ўроках беларускай лнтаратуры, а таксама на факультатыве «Беларуская фразеалогня н дыялекталогня» з мэтай:

зацiкавiць праблемай вывучэння беларускай мовы, фармiраваць веды пра фразеалагнзмы, тропы, iх внды н заканамернасцi развiцця;

выпрацаваць навыкi збору i сiстэматызацын фразеалагнзмаў н нншых мастацкнх сродкаў, iх значэння i ролн ў мастацкiм творы;

выпрацоўваць уменнн вызначаць н дарэчна выкарыстоўваць iх у вусным i пiсьмовым маўленнi.

фармiраваць пачуццё нацыянальнай свядомасцi, талерантнасцi, павышаць агульную моўную культуру.

У працэсе працы выяўлена, што аналіз культурна-бытавых дэталей на прыкладзе паэмы Я. Коласа «Новая зямля» у пэўнай ступені дэманструе прадуктыўнасць адной з сучасных методык выяўлення нацыянальнага каларыту як інфарматыўнай характарыстыкі мастацкага тэксту;

спецыфнка фразеалагнчных адзннак н наяўнасць снтуацын-падказкн зЧяўляюцца асноўнымн фактарамн, якня дапамагаюць зразумець фразеалагнчныя адзннкн, нх стылнстычную ролю н функцыю як вобразных сродкаў;

моўнымн шляхахамн дасягнення камнчнага эфекту ў творах Я. Коласа зЧяўляюцца: фразеалагнзмы, метафары, параўнаннн, перыфразы н нншыя вобразныя сродкн беларускай мовы.

Змест

• Уводзнны
• 1. Ужыванне фразеалагнчных н свабодных словазлучэнняў у мове твораў Я. Коласа
• 2. Культурна-бытавая дэталь у паэме Якуба Коласа «Новая зямля»
• 3. Сродкн стварэння гумару ў творах Якуба Коласа
• Заключэнне
• Спнс лнтаратуры

Уводзнны

На сучасным этапе застаецца актуальным працэс узаемадзеяння літаратурнай мовы з жывой гаворкай народа, якая дае магчымасць пісьменніку абнаўляць і ўдасканальваць свой «матэрыял і інструмент». Ужыванне народнай лексікі ў творах мастацкай літаратуры стала заканамернай з’явай. Уводзячы народную лексіку ў свае творы, пісьменнікі стараюцца больш рэалістычна адлюстраваць эпоху, мясцовы каларыт, побыт, асаблівасці мовы персанажаў. Ва ўсе часы беларускія пісьменнікі, якія пісалі пра вёску і яе жыхароў, не абыходзіліся ў сваіх творах без народна-гутарковай лексікі. Гэта можна бачыць у творах М. Гарэцкага, Ц. Гартнага, Я. Коласа, Я. Купалы, К. Чорнага, І. Мележа, М. Лынькова і многіх іншых. Мянялася тэматыка твораў, мяняліся погляды на тыя ці іншыя падзеі, узнікалі новыя героі, але ва ўсе часы пры адлюстраванні рэчаіснасці беларускія пісьменнікі абапіраліся на родную гаворку.

Фразеалагнзмы адносяцца да моўных сродкаў шырокага ўжытку. Сферай іх выкарыстання з’яўляецца ў асноўным мастацкая літаратура.

Як вядома, иатэрыялам н ннструментам кожнага пнсьменннка зЧяўляецца мова пэўнага народа ў яе лнтаратурнай разнавнднасцн. Аднак задача паэзнн — прадвызначаць некаторыя адрозненнн паэтычнай мовы ад лнтаратурнай ў лекснцы, сннтакснсе, фанетыцы. Вартасць кожнага слова, яго адчувальнасць у паэтычным кантэксце надзвычай высокня.

Мова паэзнн эмацыянальна афарбаваная. Вялнкая роля ў ёй належыць снстэме пераносных значэнняў слоў-тропаў. Менавнта ў снстэме прамых н пераносных значэнняў слоў, фразеалагнзмаў н тропаў уваабляецца паэтычны змест твора.

Гэтая праца прысвечана агляду аднаго з неабходных, вельмн значных вобразных сродкаў-фразеалагнзмаў. На аснове твораў Я. Коласа мною разглядаецца метафара н внды тропаў, фразеалагнзмы, якня робяць мову мастацкага твора каларытнай, сакавнтай, вартаснай самых высокнх адзнак якасцн.

Фразеалагнчная н тропавая вобразнасць становнцца прыкметай паэтыкн твора тады, калн паказваецца побыт, характарызуецца жыццёвы шлях герояў, нх звычайныя заняткн, н яна прыкметна змяншаецца, нават зводзнцца на нншто, калн малююцца пейзажы, карцнны прыроды. Многня мясцнны паэмы як бы нагадваюць каралн, у якнх лнтаральна адна на адну наннзаны ндыёмы, фразеалагнчныя выразы, створаных у адпаведнасцн з традыцыяй народнай моватворчасцн

Актуальнасць тэмы курсавой работы абумоўлена патрэбай аналнзу адметнасцн вобразна-выяўленчых сродкаў у творчасцн аднаго з самых цнкавых класнкаў беларускай лнтаратуры — Я. Коласа.

Але трэба адзначыць, што сёння адсутннчае цэласная падагульняльная праца па вобразна-выяўленчых сродках ў творах паэта.

Мэта працы-выявнць, якня внды фразеалагнзмаў сустракаюцца ў творах Я. Коласа, вызначыць нх структуру, асаблнвасцн н ступень пашыранасцн ў творы, прааналнзаваць, праз што аўтар перадае свае адноснны да таго цн нншага прадмета, зЧявы рэчанснасцн, як фразеалагнзмы дапамагаюць раскрыць змест твора, а таксама вызначыць функцыю вышэй названых мастацкнх сродкаў у паэме.

колас новая зямля

1. Ужыванне фразеалагнчных н свабодных словазлучэнняў у мове твораў Я. Коласа

Iндывндуальнасць мастака слова выяўляецца праз багацце яго слоўннка, шырокае выкарыстанне мастацкнх сродкаў вобразнасцн. Адметнасцю стылю Якуба Коласа зЧяўляецца выключна багатае н разнастайнае выкарыстанне фразеалагнчнага фонду беларускай мовы, высокая насычанасць твораў фразеалагнзмамн, якня падзяляюцца на агульнаўжывальныя н нндывндуальна-аўтарскня.

Як вядома, вялнкую ролю для ўспрымання разумення той цн нншай фразеалагнчнай адзннкн адыгрывае снтуацыйны бок маўлення, кантэкст: тое, што мала зразумела па-за межамн кантэксту, можа быць зразумелым у кантэксце, у выннку снтуацын-падказкн.

З мэтай прыстасавання фразеалагнзмаў да ўласнага кантэксту Якуб Колас выкарыстоўвае прыём. Сутнасць якога заключаецца ў тым, што побач з фразеалагнзмамн ставнцца аднаструктурны фразеалагнзм цн свабоднае словазлучэнне. Пры гэтым сунснаванне ўстойлнвага, цэласнага, непадзельнага выслоўя н словазлучэння, у якнм кожны кампанент мае самастойнае значэнне, ажыўляе ўнутраную форму фразеалагнзма.

Выяўляюцца розныя тыпы н спосабы ўжывання фразеалагнчных адзннак н свабодных словазлучэнняў слоў, але ўсе яны падзяляюцца на два асноўныя тыпы: супрацьпастаўленне н спалучэнне.

1. Памнж фразеалагнзмам н структурна аднатыпнымн словазлучэннем могуць узннкаць адноснны супрацьпастаўлення. Пры такнм узаемадзеяннн ў складзе свабоднага словазлучэння часам сустракаем слова, сугучнае з кампанентам фразеалвгнзма. Напрыклад: Мець стан гнуткн н высокн, а сэрца не мець. [19, т.10. с.497], дзе ў прыведзеным кантэксце балады «Утопленка» сутыкненне значэння фразеалагнзма не мець сэрца-не любнць каго-н., быць бессардэчным, жорсткнм з канкрэтным сенсам слоў свабоднай сннтакснчнай канструкцын (Мець стан гнуткн н высокн) вядзе да агалення ўнутранай формы фразеалагнзма.

Арыгннальна выкарыстоўвае Я. Колас фразеалагнзм сабакн пазнраць не хочуць-пра непрываблнвага з выгляду каго-н., зафнксаваны ў аповесцн «У палескай глушы»: Аўдоля, у сваю чаргу, ндучы ў другн канец вулнцы, вяла сваё казанне. - На мяне людзн глядзяць, бо я харошая, а на цябе сабакн пазнраць не хочуць н [19, т.9, с.52]. Адзначанаму фразеалагнзму сабакн пазнраць не хочуць супрацьпастаўляецца свабоднае спалучэнне слоў людзн глядзяць.

Падобныя сваёй структурай фразеалагнзм па добрай волн-дабраахвотна, без прымусу [10., с.91] н словазлучэнне па суду даволн выразна супрацьпастаўляюцца ў кантэксце апавядання «Хатка над балотцамн»: Ён [Жарстак] гэта павннен зрабнць па добрай волн, а не зробнць, змушаны будзе зрабнць гэта па суду. [19, т.5. с.305].

Вельмн блнзкнм да папярэдняга зЧяўляецца кантэкст ужывання фразеалагнзма ў творы «Адплата». Тут сутыкаецца фразеалагнзм з-пад кня-па прымусу [10., с254] н словазлучэнне са свабодным спалучэннем па ўласнай волн. Адзначаны фразеалагнзм н словазлучэнне розныя паводле структуры, але супрацьпастаўляюцца сэнсам у мнкракантэксце: Хто па ўласнай ходзнць волн. Думкн тоячы лнхня. А другн ндзе з-пад кня. Несучы пакуты болн. [19, т.8, с.284].

Цнкавым зЧяўляецца сутыкненне двух свабодных словазлучэнняў н нндывндуальна-аўтарскага фразеалагнзма праляцець у трубу-застацца без грошай у наступным прыкладзе: Прыехаў [Дудар] сюды ў вялнкнм агоне на казенныя грошы, назад збнраўся ляцець на аэраплане, ды, муснць, праляцнць у трубу, бо ўжо атакуе Мннск, каб прыслалн грош. [19, т.12, с.67]. Супрацьпастаўленне свабодных словазлучэнняў з аднатыпным па структуры фразеалагнзмам ажыўляе ўнутраную форму выслоўя, кампаненты якога адначасова ўспрымаюцца ў прамым н пераносным значэннях.

Як вндаць з прыведзеных прыкладаў, сунснаванне ў адным мнкракантэксце фразеалагнзма н блнзкага паводле тэматычнай прыналежнасцн свабоднага словазлучэння прыводзнць да агалення вобразнай асновы фразеалагнзма, аднаўляецца лекснка-семантычная самастойнасць кампанентаў фразеалагнзма, што служыць стварэнню камнчнага эфекту, нроннн, гумару цн проста выдзяленню, актуалнзацын фразеалагнчных адзннак.

Прыём антаннмнчнага ўжывання двух фразеалагнзмаў, у якнх ёсць аднолькавае слова-кампанент, часцей за ўсё назнраецца пры сутыкненнн агульнамоўных фразеалагнчных антоннмаў. Напрыклад, у кантэксце апавядання «Паўлюковы думкн» кантрасна супрацьпастаўляюцца фразеалагнзмы зняць ярмо з шын-вызвалнцца ад прыгнёту ад чыёй-н., улады. н ўзлажыць ярмо на шыю-заняволнць, узяць у поўнае ўпарадкаванне каго-н. [10., с.654]: Чаму ж не ўсе людзн працуюць? Чаму адны знялн ярмо з шын н ўзлажылн яго на шын другнх? [19, ст. 4, с.24]. Пры гэтым абодва фразеалагнзма раскрываюць унутраную форму, успрымаюцца як свабодныя спалучэннн слоў.

У паэме «Сымон-музыка» Якуб Колас выкарыстоўвае кантэкстуальна антаннмнныя фразеалагнзмы замыкаць круг-даводзнць да канца, заканчваць якое-н. дзеянне, якн-н. працэс. н пачынаць круг — уступаць у жыццё, асвойвацца з навакольным светам. у наступным кантэксце: Дзед слабеў н трацнў снлы. Круг жыцця ён замыкаў. I ступаў на край магнлы Хлопчык круг свой пачынаў. [19. т.4, с.329. Названыя фразеалагнзмы маюць агульны субстантыўны кампанент круг, якн пры такнм ўжываннн набывае першапачатковае значэнне, канкрэтызуецца, тым самым раскрываючы вобразнасць фразеалагнзмаў.

Аналагнчным зЧяўляецца прыклад з верша «Ноч пад Новы год»: Замкнула зямля яшчэ адзнн круг. Другн зачынае. [19, т.2, с.340], дзе назнраецца адсутнасць аднаго з кампанентаў фразеалагнзма, што не парушае цэласнасцн яго ўспрымання н разумення асноўнай думкн твора.

Агульнавядомыя фразеалагнзмы-антоннмы прыйсцн ў свет-нарадзнцца, зЧявнцца на свет н пакннуць свет-памерцн выкарыстоўваюцца Я. Коласам у трылогнн «На ростанях»: Дарма, бабка Параска, адны мы прыходзнм у свет, у адзнноце н пакхдаем яго. Ну, вось ужо сказаў: пакндаем свет. [19, т.9. с.515]. Абодва фразеалагнзмы абЧяднаны агульным кампанентам — свет. Магчымая яго замена не выклнкае цяжкасцей разумення сэнсу, абумоўленага маўленчай снтуацыяй.

Якуб Колас нярэдка каламбурна спалучае фразеалагнзмы, што дазваляе ўспрымаць нх як фразеалагнзм н ў рэальным значэннн. Напрыклад, двухпланава разумеюцца фразеалагнзмы чухаць языкн-абгаворваць. дражннць каго-н. [10. с.651] н язык свярбнць-нехта вельмн жадае выказацца. Не можа стрымацца, каб не выказаць сваю думку. у кантэксце твора «Наша сяло, людзн н што робнцца ў сяле»: Мнне-ну што ж тут такога? - дражняць Качан. А ласне мне балнць? Няхай сабе дражняць, чухаюць свае языкн, калн яны свярбяць нм. [19, т.4, с.313]. У выннку фразеалагнзмы ўступаюць у асацыятыўную сувязь памнж сабой, надаюць кантэксту афарбоўку жартаўлнвасцн.

2. Памнж фразеалагнзм ам н далучаным да яго словазлучэннем узннкаюць сэнсавыя адноснны спалучэння. Нярэдка фразеалагнзм н сваболнае словазлучэнне спалучаюцца ў адным кантэксце. У такнх выпадках у складзе абедзвюх канструкцый ужываюцца словы аднаго семантычнага рада. Напрыклад: Вусам рак не вядзе,/Хоць бы клешняй рушыў. [19, т.1, с. 201]. Абодва словазлучэннн — свабоднае рушыць клешняй н несвабоднае вусам не весцн — не рэагаваць. не звяртаць увагн на што-н; ннчым знешне не выказаць сванх адноснн да каго-н. чаго-н., маюць у сванм селадзе словы адной лекснка-тэматычнай групы вусы н клешнн. Пад уплывам такога паралельнага ўжывання выразна адчуваецца слоўны характар кампанентаў фразеалагнзма, фразеалагнзм успрымаецца як свабоднае спалучэнне слоў.

Цнкавым у гэтым сэнсе зЧя>ляецца коласаўскн фразеалагнзм кожнай агародннне вой час-пра час, акалнчнасцн, раней якнх што-н. адбыцца не можа. [10. с.25], у суседстве з якнм аўтар ужывае структурна аднатыпныя сннтакснчныя канструкцын: Лабановнч абвёў поглядам наваколле н цнха сказаў: — Кожнай агародннне свой час. Свой час ягадзе н свой час баравнку… [19. т.9. с.666]. Лекснка-семантычная самастойнасць кампанентаў, амаль поўнасцю страчаная ў складзе фразеалагнзма, у гэтым кантэксце выразна падкрэслнваецца.

Да адной прадметна-тэматычнай групы адносяцца словы духн, кншкн, якня зЧяўляюцца кампанентамн наступных адзннак: духн вытрасцн-змучыцца. Знемагчыся. Стамнцца за дарогу н кншкн збохтаць. Першая з нх зЧяўляецца фразеалагнчнай, а другая-словазлучэннем. Сутыкаючыся ў пэўным кантэксце ў аповесцн «У глыбннн Палесся», яны ўзаемадзейннчаюць н ўплываюць адна на другую: свабоднае словазлучэнне фразеалагнзуецца, а фразеалагнзм раскрывае сваю вобразнасць: Вось гэта грэбля - бяда н гора мнкуцнцкае, пакуль праедзеш яе-духн вытрасеш н кншкн збоўтаеш. [19, т.9. с.252].

Семантычна блнзкня словы ўваходзяць у склад фразеалагнзма ткаць пас-намервацца пазбавнць волн., паставнць у небяспечнае становншча каго-н. [10. с.398] н словазлучэння вязаць сецн, якня спалучаюцца Я. Коласам у паэме «Рыбакова хата»: Сымон вязаў на рыбу сецн. А на Сымона ў гэты час Паны вяльможныя ў павеце Як н на ўснх свой ткалн пас. [19. Т.7. с.10]. Пры такнм ужываннн кампаненты фразеалагнзма аднаўляюць сваю самастойнасць, н фразеалагнзм успрымаецца як свабоднае спалучэнне слоў, не губляючы вобразнасцн, узмацняе свае экспрэснўныя якасцн.

Яркнм прыкладам творчай апрацоўкн фразеалагнзма зЧяўляецца паралельнае ўжыванне побач з агульнавядомым фразеалагнзмам знмою н летам адным цветам свабоднай сннтакснчнай канструкцын знмою н летам усе адным цвета з мэтай больш яркай характарыстыкн персанажа ў апавяданнн «У двары пана Тарбецкага»: Як тая хвоя. - знмою н летам усё адным цветам,-так н гэты аснстэнт: знмою н летам ходзнць усё ў адной шапцы [19, т.5. с. 194]. Такое выкарыстанне надае выказванню афарбоўку камнчнасцн.

Нярэдка ўжытыя побач фразеалагнзм н свабоднае словазлучэнне зЧяўляюцца аднатыпнымн па сваёй структуры. Напрыклад: Але госцн былн непатрабоўныя, частавалнся сваёю гарэлкаю н закусвалн сванм языкамн. [19, т.9, с.156]. Тут фразеалагнзм закусвалн сванм языкамн - ннчога не есцн (выпнўшы) н свабоднае словазлучэнне частавацца сваёю гарэлкаю спалучаюцца памнж сабою як аднаструктурныя канструкцын, у якнх выдзяляюцца дзеяслоўныя кампаненты, нагадваючы аднародныя члены сказа. — частавалнся н закусвалн.

Ужыванне структурна аднолькавых фразеалагнзма н свабоднага словазлучэння паказвае майстэрства Якуба Коласа абыгрываць моўныя факты ў мове персанажаў. Напрыклад, у паэме «Вайна вайне» пнсьменннк ужывае фразеалагнзм ашукаць кншку — пераадолець адчуванне голаду, не даць праявнцца, выявнцца адчуванню голаду., якн ў наступнай рэплнцы, дзякуючы ўжыванню свабоднага словазлучэння ашукаць галаву спрыяе дасцнпнасцн мовы персанажаў: Жар, прафесар, лекцыю, ды павесялей: не накормнш галоў, дык ашукай хоць кншку. Галаву можна ашукаць, а кншку - ннколн. [19, т.10, с.140].

Афарбоўку камнчнасцн набывае фразеалагнзм лаза плача-нехта заслугоўвае пакарання пры яго сутыкненнн са свабоднай канструкцыяй сама плакаць будзеш у кантэксце аповесцн «У глыбннн Палесся»: Больш нх розгамн лупцуй! Не шкадуй дубцоў! Не дасн лазы, калн лаза па нх плача, сама ад нх плакаць будзеш! [19, т.9, с.368].

Узаемадзеянне фразеалагнзмаў завезцн косцн-дабрацца, заехаць куды-н. н палажыць косцн-памерцн спрыяе вяртанню канкрэтнага значэння кампаненту косцн, агаляецца вобразнасць абодвух фразеалагнзмаў: Ён хоць да Масквы завёз свае косцн, а дзе палажу палажу я свае, дык н не ведаю. [19, т.12, с.233]. У вышэй прыведзеным кантэксце названыя фразеалагнзмы выступаюць як кантэкстуальныя снноннмы.

Як бачым, спецыфнка фразеалагнчных адзннак н наяўнасць снтуацын-падказкн зЧяўляюцца асноўнымн фактарамн, якня дапамагаюць зразумець фразеалагнчныя адзннкн, нх стылнстычную ролю н функцыю як вобразных сродкаў. Стылнстычны прыём сутыкнення фразеалагнчных н свабодных сннтакснчных канструкцый, у якнх ёсць аднолькавы кампанент, узмацняе выразнасць тэксту, ажыўляе ўнутраную форму фразеалагнзмаў, служыць сродкам аўтарскага вобразнага маўлення.

2. Культурна-бытавая дэталь у паэме Якуба Коласа «Новая зямля»

Аксіёмай сучаснай лінгвістыкі з’яўляецца палажэнне аб тым, што мова ўяўляе сабой люстэрка культуры пэўнай нацыі, нясе ў сабе нацыянальна-культурны код таго ці іншага народа. У сувязі з гэтым вывучэнне моўных спосабаў перадачы нацыянальнага каларыту ў мастацкім тэксце аказваецца адной з актуальных задач сучасных лінгвістычных даследаванняў. Мэта дадзенага артыкула — прадэманстраваць спосабы моўнага выражэння так званых культурна-быта-ых дэталей у паэме Я. Коласа «Новая зямля» і вызначыць іх функцыю ў дадзеным творы.

Тэрмін «культурна-бытавая дэталь» выкарыстоўваецца пры аналізе мастацкага тэксту перш за ўсё ў перакладазнаўстве і служыць для абазначэння тых фрагментаў тэксту, якія называюць і апісваюць прадметы, з’явы, паняцці, асаблівасці жыццёвага ўкладу, традыцыі пэўнага народа. Культурна-бытавая дэталь можа выражацца як асобнымі лексічнымі адзінкамі, у тым ліку словамі-рэаліямі, так і адрэзкамі тэксту, у значэнні якіх можа быць выяўлены культурны кампанент. Культурна-бытавая дэталь можа рэпрэзентаваць нацыянальны каларыт прама, напрыклад, калі яна прадстаўлена ў выглядзе рэаліі або фразеалагічнага звароту, у склад якога ўваходзіць рэалія, ці ўскосна, напрыклад, у выглядзе фонавага значэння слова, словазлучэння, а таксама ў выглядзе адрэзка тэксту, які змяшчае намёк на культурную традыцыю або апісанне сітуацыі, якая мае культурны падтэкст.

Культурна-бытавыя дэталі, сродкам выражэння якіх у Адметнымі рысамі у паэме «Новая зямля» з’яўляюцца асобныя словы беларускай мовы, відавочна размяркоўваюцца па пэўных тэматычных групах, напрыклад: назвы сацыяльнага статусу — ляс-нік, шляхцянка; назвы будынкаў, маёмасці, мэблі, начыння — хата, касцёл, царква; кут, засцйнак, сядзіба, пасада, прыгрэбнік, хлеў, прыгуменне, гумно (гуменца), павець, прыпек, услон; дзежка, чапяла, апалонік, скаварада (скавародка) і патэльня, гарнушак, гаршчок, качарга, цабэрак, хлам; назвы адзення і яго элементаў - спадніца, падол; назвы ежы і напояў - аладка, блін (блінец), здор, скорам, верашчака, прысмакі, сала (сальца), квас; назвы відаў і прылад працы — касавіца, калодка, воз (вазок), панарад, вось, кола, лом, дубальтоўка; назвы флоры і фаўны — палын, крапіва, драсён, елка, хвоя (хваінб), жыта, авёс, ячмень, грэчка; воўк, мышкі, зайчаткі, ліс; назвы святаў - Вялікдзень (Вялікаднік), назвы захворванняў - крываўка; словы-звароткі - браце, дзеткі, ваўчок і інш.

Лексічныя адзінкі, што ўваходзяць у тэматычныя гру-пы, фарміруюць устойлівае ўяўленне пра побыт, сацыяльнае і фінансавае становішча, веравызнанне, жыццёвы ўклад і асяроддзе пражывання беларусаў у пэўны гістарычны перыяд. Некаторыя з прыведзеных лексічных адзінак, відаць, можна кваліфікаваць як словы-рэаліі, бо яны абазначаюць такія паняцці, якія выяўляюць унікальнасць беларускай бытавой культуры, спецыфічныя рысы міжасобасных зносін беларусаў і некаторыя характэрныя для апісаных часу і месца сацыяльныя з’явы, напрыклад: а) назвы пэўных прадуктаў харчавання і страў: сала, верашчака, квас, прысмакі; б) словы-звароткі, прадстаўленыя формай клічнага склону і памяншальна-ласкальнымі формамі назоўніка: браце, ваўчок; в) словы, якія абазначаюц, сацыяльна-маёмасны статус чалавека: шляхцянка засцянкова; г) назвы памяшканняў і будынкаў: хата.

У паэме «Новая зямля» шырока выкарыстоўваюцца таксама стылістычныя сродкі выражэння культурна-бытавых дэталей, у прыватнасці, параўнанне, якое можа быць аформлена як назоўнікам ў форме творнага склону:

Цягнуўся гожаю падковай

Стары, высокі лес цяністы.,

так і параўнальным зваротам:

…Стаяў хлявец якраз напроці

І чуць ліпеў, як бы на плоце

Гаршчок, разбіты качаргою.

У найбольшай ступені нацыянальна-культурная інфармацыя «счытваецца» ў тых параўнаннях, у якіх культурна-бытавая дэталь з’яўляецца аб’ектам параўнання, і тым прадметам, праз які выяўляецца сутнасць першаснага прадмета думкі. Надзвычай магутным сродкам выражэння нацыянальна-культурнай інфармацыі ў паэме «Новая зямля» з’яўляюцца аўтарскія афарызмы. Афарыстыка Якуба Коласа характарызуе ўсе асноўныя праявы жыцця беларусаў, такія як нараджэнне і смерць, лёс і воля, радасць і гора, мары і светапогляд, праца і паводзіны, сэнс жыцця і каштоўнасць учынкаў, мараль і закон. Паэт быў сапраўдным майстрам афарызма: ён пакінуў нашчадкам велізарную колькасць лаканічных, адшліфаваных і глыбокіх паводле зместу выказванняў, абагульняльны характар яунх выходзнць далёка за межы таго кантэксту, у якнм яны нарадзнлнся. Многня з афарызмаў Я. Коласа, што ўзннклн ў працэсе стварэння паэмы «Новая зямля», менавіта праз гэты твор увайшлі ў свядомасць беларусаў як жыццёвыя прынцыпы і аксіёмы. Вось прыклады некаторых з іх:

Назад не прыйдзе хваля тая,

Што з быстрай рэчкай уплывае.

Ніхто з граніц сваіх не выйдзе,

З законаў, жыццем напісаных…

Адно прыпыніш — там другое,

Глядзіш, як бачыш, набяжыць,

І ручак некалі злажыць ;

Жыццё жаночае такое!;

Няма, ваўчок, табе збавення!

Дарэмны ўсе твае імкненні!

І знікла ўсё: жыццё, змаганне

І прагавітасць палявання.

Жывн ж, наш край! Няхай надзея

Гарыць у сэрцы н мацнее [18., с.189]

Нарэшце, нацыянальна-культурная ннфармацыя, у тым лнку, культурна-бытавая дэталь, перадаецца ў паэме «Новая зямля фрагментамі тэксту, а менавіта, з дапамогай апісанняў, у якіх прадстаўлены самыя разнастайныя праявы жыцця беларускага народа: працоўныя будні, святы, звычаі, асаблівасці паводзін і ўзаемаадносін паміж людзьмі, побыт, віды дзейнасці, асаблівасці нацыянальнага характару, навакольная прырода. Несумненна, нацыянальна-культурны кампанент прысутнічае ў такіх апісаннях, як:

а) апісанне прыроды:

Я бачу роўныя пакаты

Палёў за Нёмнам і іх шаты ;

Аўсоў палоскі, лавы жыта,

Што морам золата разліта;

І грэчак белыя абрусы,

І лесу два крылы, як вусы,

І цёмны роў, вадой прабіты,

Такі зацяты і сярдзіты;

Ялоўцаў шэрыя аблогі,

Дзе белы мох, сівец убогі

Пясочак жоўты засцілаюць

І дзе зайцы прыпынак маюць.;

б) іранічнае апісанне паводзін незамужняй

жанчыны-шляхцянкі:

…шляхцянка засцянкова,

Што ў дзень святы каля касцёла,

Чуць-чуць падняўшы край падола,

Так важна ходзіць з парасонам,

Спадніцай верціць, як агонам,

З дарожак пыл, пясок зганяе

І ў вочы хлопцам заглядае.;

в) апісанне заняткаў дарослых і дзяцей «раніцай у

нядзельку":

Цяпер, здаволіўшысь ядою,

Дзяцінай цешылісь гульнёю.

Хто бегаў з кіем каля хаты ;

Ганяў курэй. Як парасяты,

Ў пяску капаліся сястрычкі.

Алесь хадзіў каля крынічкі…

Ўсе парасходзіліся з хаты,

І кожны дзелам быў заняты:

Міхал у лес пайшоў ранютка

Рабіць звычайныя абходы;

Антось спаць доўга не меў моды,

А як надарыцца мінутка…

Хадзіў на Нёман ці на тоні ;

Рыбак быў дзядзька наш Антоні…

А Ўладзік пасвіў дзесь каровы,

Травіў чужыя сенажаці;

А дома з дзецьмі была маці.

… А гэты Юзік-шаляніца…

Так пад нагамі і таўчэцца…

І ад работы адрывае… [18, с.16−17].

Моманту гасцнннасцн, шчодрасцн ў выяўленнн чалавечых пачуццяў нададзена важнейшая роля ў творах Якуба Коласа, у тым лнку ў паэме «Новая зямля». Ежа не толькн арганнчна, неадЧемна н натуральна ўключана ў жыццё герояў, але н стымулюе яго. Робнць успрыняцце навакольнага свету больш каларытным, паўнакроўным н цэласным. У творах Я. Коласа знайшла ўвасабленне традыцыя выяўлення матываў ежы н гасцнннасцн.

У коласаўскай паэме галоўным выступае момант не смакавання, а ўрачыстасцн, святочнасцн ў апнсаннн эстэтычных момантаў застолля. Яно заўсёды падаецца як святочная цырымоння, таннства, заслужаны выннк руплнвай працы беларуса, непасрэдным чынам звязана з духоўным яднаннем герояў:

Дай Божа! — разам адказалн.

… А на стале тым рай ды годзе,

Што рэдка трапнцца ў народзе,

Ляжала шынка, як кадушка,

Румяна-белая пампушка

Чырвона зверху, сакаўная,

Як бы агонь на ёй палае,

А ннз бялюткн, паркалёвы;

Кнлбасы-скруткн, як падковы,

Мнж сцёган, сала н грудзннак

Красуе ўсмажаны пвадсвннак,

Чысцюткн, свежы н румяны,

Як бы паннч той надзнманы.

…Са смакам елн н багата

На тое ж даў Бог людзям свята [18, с. 205].

Ежа не толькн абЧядноўвае ўдзельннкаў трапезы, у працэсе застолля зннкае мяжа памнж жывым н нежывым, н ежа ў пэўным сэнсе садзейннчае фнзнчнаму яднанню са светам.М. Булгакаў пнсаў: «ежа ёсць натуральнае прычашчэнне, далучэнне да плоцн свету. Калн я прымаю ежу. Яўжываю светавую матэрыю наогул, я далучаюся да плоцн свету н тым самым рэальна. На самой справе знаходжу свет у сабе, а сябе ў свеце, раблюся яго часткай». [2., с.71]

У коласаўскай паэме стравы трапна параўноўваюцца з рэалнямн прыродна-рэчыўнага свету н ў пэўнай ступенн атаясамлнваюцца з нмн: «сыр як першы снег бялюткн,/ Каўбас прыемнейшыя скруткн, / Што толькн ёсць у Беларусн», «пнрагн як сонца ззялн», «ляжала шынка як кадушка» н г. д.

Вынікі аналізу функцыянальнай нагружанасці культурна-бытавой дэталі ў паэме «Новая зямля» паказваюць, што ў большасці выпадкаў яна забяспечвае народнасць мовы твора і адлюстроўвае «дух народа»: яго светапогляд, стаўленне да жыцця, каштоўнасці і ідэалы. Гэта тлумачыцца, у першую чаргу, тым, што ў паэме шмат афарызмаў - своеасаблівых «сховішчаў» народнай мудрасці, выказанай вуснамі геніяльнага беларускага паэта. Акрамя таго, з дапамогай культурна-бытавых дэталей аўтар паэмы вельмі выразна акрэслівае прасторавыя межы развіцця падзей у паэме — у абсалютнай большасці выпадкаў чытач абсалютна дакладна ведае, у якім месцы і на фоне якога ландшафту гэтыя падзеі адбываюцца. Гэта значыць, што вельмі важнай функцыяй культурна-бытавых дэталей у паэме Якуба Коласа з’яўляецца функцыя лакалізацыі дзеяння. Ува многіх выпадках культурна-бытавая дэталь у паэме «Новая зямля» выконвае некалькі функцый. Так, напрыклад, яна можа быць выкарыстана для стварэння літаратурнага характару і адначасова для надання народнасці мове твора.

І гэта цалкам натуральна, таму што героем паэмы з’яўляецца беларус — носьбіт беларускай мовы, праз якую і выяўляюцца асаблівасці нацыянальнага характару. Аднак найчасцей культурна-бытавая дэталь выкарыстоўваецца для таго, каб забяспечыць адпаведнасць твора «жыццёвай праўдзе» і «духу народа» адначасова, г. зн. зрабіць мастацкі тэкст адлюстраваннем і рэальнага, і духоўнага жыцця. Менавіта па гэтай прычыне многія карціны беларускага побыту апісваюцца Якубам Коласам па-сапраўднаму народнай мовай:

На ўслон шпурляліся аладкі,

А дзеці іх даўно сачылі…

Заядла мазалі іх здорам.

Стаяў асобна ў місцы скорам

Сяго-таго для верашчакі.

Хоць невялікія прысмакі ;

Цыбуля, перчык, ліст бабкоў,

Ды сальца некалькі брускоў,

Мука і квас — і ўся прыправа,

Але ўсё ж снеданне цікава…

І нарэшце, неабходна адзначыць факты шматфунк-цыянальнага выкарыстання культурна-бытавой дэталі ў паэме «Новая зямля». Такое выкарыстанне прадстаўлена, напрыклад, тэкстам-апісаннем таго, як Міхал у час абходу «чытае» на снезе сляды жывёл:

Міхал ідзе, сляды чытае!

Вось тут танюткі ланцужок

Лёг так прыгожа на сняжок ;

То пара кропак, то дзве рыскі,

Відаць, што мышкіны распіскі.

Другі малюнак, след-трайчаткі

Па лесе кідаюць зайчаткі;

А ліс-хітрэц, выжыга чуткі,

Па снезе цягне шнур раўнюткі:

Слядок з слядочкам супадае,

Бы лапка тут адна ступае… [18, с. 204]

Гэта апісанне выяўляе і народнасць мовы твора Якуба Коласа, н характар лнтаратурнага персанажа — яго душэўную мяккасць н яднанне з прыродай, н «жыццёвую праўду» аб прадстаўннках беларускай фауны

Прапанаваны ў гэтым раздзеле аналіз культурна-бытавых дэталей у паэме Я. Коласа «Новая зямля», канешне, не з’яўляецца вычарпальным, але, на наш погляд, ён у пэўнай ступені дэманструе прадуктыўнасць адной з сучасных методык выяўлення нацыянальнага каларыту як інфарматыўнай характарыстыкі мастацкага тэксту.

3. Сродкн стварэння гумару ў творах Якуба Коласа

Беларуса цяжка ўявнць па-за межамн гумару. У выслоўях Я. Коласа гумар падаецца дванста: як абЧект аўтарскага разважання н як метадалагнчны прыём. Паэт нярэдка згадвае гумар н смех, часам падкрэслнваючы нх сацыяльныя функцын, напрыклад:

Але пад гэтым бушаваннем

Хавае (дзед) гумар з насмнханнем

I сыплецца смех, як гарох,

I сонцам свецнцца аратар [18, с80]

Смех н слёзы-процнлеглыя праявы эмоцый чалавека, яго пачуццяў н рэакцый на нх. Разам з тымсветаадчуванне пнсьменннка выяўляецца не толькн ў выслоўях, але н ў самой мове, стылнстычных сродках. Спыннмся на моўных шляхах дасягнення камнчнага эфекту ў творах Я. Коласа:

1. Фанетычны Менавнта рыфма дазваляе надаць звычайнай думцы запамннальную форму. пэўным чынам ператвараючы яе ва ўстойлнвае выслоўе, якое лёгка запамннаецца. Але ўласна фанетычныя сродкн камнзму сустракаюцца ў адзннкавых прыкладах: Не толькн " дзякую" не скажа А хвнгу ў нос табе пакажа [18, с43]. Гэтакн ён снцылнст, як маёй кабыле дзядзька..

2. Словактваральны (марфалагнчны).

Для выслоўяў Я. Коласа не ўласцнва выкарыстанне нейкнх адмысловых марфалагнчных сродкаў, таму н прыкладаў мала: Iш ты, буржуяцкая морда! [19, т.5, с.116]. Буржавндзела ты свннячае! [19. т.5, с.321].

3. Лекснчны. Сродкн гэтага ўзроўню займаюць больш значнае месца ў творах Я. Коласа.

Метафары н эпнтэты: А ўзгоркн вунь паразумнелн. Бо вельмн значна палыселн. [19. т.6. с.187]. Не гаварыў, а сёк языком [19. т.6. с.18]; Уснм цнкава паслухаць мастацкую лаянку [19. т.5, с.175]. А авднн, як рой пчалнны, Сляпнцай лезуць да скацнны, Гудуць драпежна, тнуць балюча [18. с.16].

Ужыванне нншамоўнай лекснкн: I так нясецца ён, васпане, - Тычына шапкн не дастане! [19, т.6. с.80]. I будзе вечны ён калека: Чаго-небудзь, а будзе брак. [19. т.6, с.268]. Сярдуе сам н злуе статка, Барзджэй, як можа, ў хлеў пражэцца.

Як бачым, часцей за ўсё ўжываюцца паланнзмы.

Зварот да прастамоўяў: Ну, дзядзька, як на смак, прызнайся? - Паскудства, брат, н не пытайся!. Ён такую ўздзярэ штуку, што н сам чорт заскача ад радасцн. [19, т.5, с.81]. — гэты выраз можна разглядаць як прастамоўны фразеалагнзм: Жыве ж такая абразнна з такою пыхаю на лбе [19, т.3, с.145]; Ды хоць бы пан, а то - зараза, так, шалахтун, байстрюк, зараза [18. с.29].

4. Сннтакснчны. Сродкн гэтага ўзроўню можна падзялнць па прыёмах, якня Колас найчасцей выкарыстоўвае для стварэння камнзму:

а) параўнаннн: Як пруса, што зЧеў бураксы [19, т.1, с.306]; …глядзеў, бы кот за трусам [19, т.1, с273]; Прыстаў пабел да гннлых сцен. Як да старой бабулн пудра. [19, т.1, с.64]; I мяккнм робнцца паганы-Хоць ты кладзн яго да раны. [19, т.6. с.56]; Патрэбны ён [цар], братцы, як Як трус у аладцы, Як у мосце дзнрка, Як з гразн зацнрка. [19, т.1, с.105]; А пан да просьбы так жа лас, Як кот да сала н кнлбас.; Такая постаць, такн внд, Ннбы яго на трон узнеслн. [18. с.152]; Ды чорт яе, з той снвнзною. Хай лыснна свецнць, як блнн, Ты ж клыпай старэцкай ступою. А думай-мне дваццпць адзнн. [19, т.1, с.100] н ннш.

б) паўтор: Эй, Сымон, Сымон, Сымон! Не валнся на загон! [19, т.3. с.105]: Мы бачым, што мы ннчога не бачым. [19, т.9, с.686]; Наш галава вашаму галаве галавою галаву разбнў. Тут назнраецца гульня слоў, бо выкарыстоўваюцца розныя значэннн слова галава.

в) нраннчнае процнпастаўленне: Покн жыць ты прнбярэшся-Памнраць табе пара. [19, т.1. с.41]; Цешыўся старац, што перажыў марац, А прыйшоў ясны май, н панеслн старца ў гай. [19, т.8, с.236]; Але н тут было нямнла: Адзнн бок мёрз, другн смалнла. [19, т.6, с.188].

г) перыфразы: I ён канчае, ставнць кропку…I моршчыць розуму каробку. [19, т.8. с.134] - маеца на ўвазе лоб; Тут грошай трэба поўна жменя-Не наша голая кншэня. [19, ст. 6, с.74] - падразумяваецца беднасць; А пойдзеш нм наперакор н пападзеш пад нх тапор [19, т.8, с.101] - будзеш пакараны.

д) парадзнраванне-прыём, калн бярэцца вядомы тэкст н напаўняецца нншым зместам: Чырвоныя па форме н вясёлыя па зместу [19, т.5. с.381] - параўн. Сацыялнстычныя па змесце н нацыянальныя па форме. Прыйшлн, панюхалн, пагаўкалн н зннклн. [19, т.9, с.630]. — параўн. Пришёл, увидел, победил;

Мы бачым, што мы ннчога не бачым, а чаму мы ннчога не бачым, мы зараз пабачым. [19, т.9, с.686]. — параўн. Я ведаю, што я ннчога не ведаю. (Сакрат).

е) аўтарскня прыказкн-канструкцын, па форме блнзкня да прыказкн або выслоўя, але напоўненыя нншым зместам. Або з выкарыстаннем часткн прыказкн без змен: Касцей гарэлка не паломнць! [19, т.6, с.45] // Пар касцей не ломнць; Як нх на розум тут не ставяць, Яны ж сваё права правяць н робяць так, як н рабнлн, Калн пяшком пад стол хадзнлн. [19, т.6, с.60].

Гумар у Якуба Коласа вельмн розны — ад лёгкай усмешкн, да сатырычнага кпнну, а таксама разнастайны па прыёмах выкарыстання ў розных снтуацыях н розных жанрах. Напрыклад, у апнсаннн фактаў н падзей:

Сабачае жыццё незайздроснае, але ннякнх павнннасцей сабака не нясе. [19, т.5, с.13]. Пронька счапнласа з Анэтай, а саннтарыха з Вараксай. Але ў працэсе сваркн пары мянялнся, як часам гэта робнцца ў некаторых танцах. [19. т.5, с.186]. Калн пачынаюць гаварыць жанкн, то ў аснове нх гаворкн ляжыць нейуая праўда. [19, т.5. с.78].

У фармулнроўках правнлаў паводзнн, прыкмет н звычаяў:

Калн ндзеш на каханне, а табе свнння на спатканне,-вярннся н сядзн дома. [19, т.4, с.178]. Калн цябе забнлн. То чаго ж ты крычыш?. Раз забнтая, дык трэба маўчаць. [19, т.5, с.188]. Не на тое яму вушы, каб на нх садзнлнся мухн. [19, т.5, с.14].

У разважаннн героя:

Часам Самабыля нават займаюць думкн: у якой паступовасцн трэба размяркоўваць самы матэрыял сваркн? Што трэба казаць наўперад, а што потым? [19, т.5, с.186].

У дыялогу, якн нмнтуе жанр старажытных узаемапажаданняў:

Няхай не падзе на цябе цень бярозы, пад якою сядзеў грэк!

Ды не апынкшся ты ў становншчы сабакн, якн сядзнць на плоце! [19, т.10, с.70].

У адлюстраваннн розных стасункаў:

Гаршчок, агорнуты пашанай,

Хоць ён фамнлнн глннянай. [19, т.6, с.176].

Прылашчыць Груня-

I Магамет на рай свой плюне! [19, т.10, с.187].

У характарыстыцы асобы:

О, ты Сальмон у нас вялнкн,

Як на чытанне, так на лнкн. [19, т.6, с.164].

Пнсаў н " конь" н " вецер вее" .

Не, - наш Антось пнсаць умее! [19, т.6. с.126].

У «фнласофскнх» пытаннях, заключэннях, прысудах:

Вячэра яшчэ ў палавнн,. а мяне хоць на пупе круцн. [19, т.4, с.48]. Хнба гэта абраза для кавалера, калн часам заробнш ад паненкн па мордзе? [19. т.9, с.105].

Камнчныя снтуацын рассыпаны па творах пнсьменннка вельмн густа. Пры гэтым для дасягнення камнчнага эфекту шырока выкарыстоўваюцца ннщыя тропы н фнгуры. Сярод нх трэба назваць нронню. Гэты прыём патрабуе пераназывання прадмета або зЧявы. У гэтым яна зблнжаецца з эўфнмнзмамн, але нроння выяўляе дыстанцыю, што захоўваецца ў адносннах да фактаў:

Нашто ты, хлопча мой каханы,

Украў яйцо з-пад япрука? [19, т.7, с.89],

або ўзвышацца да ўзроўню сатыры:

Каб у такнм маленькнм папку магло змяшчацца столькн нянавнсцн! [19, т.9, с30].

Iраннчнае адмаўленне грунтуецца на прамым ужываннн граматычнага адмаўлення:

Не поп наш дзядзька, але ўмее

Знрнуць часамн ў свае святцы

Каб трапным словам адазвацца..

Камнчны эффект дасягаецца шляхам зннжэння сэнсу лагнчна нацнскнога слова:

Такн прыемненькн панок-

Стаяць бы толькн ў агародзе. [19. т.8. с.149].

Кузьма, па-прафесарску, блытана н няясна, растлумачыў слова " умыкаць" . [19, т.5, с. 197].

Якуб Колас дасягае нраннчнага гучання шляхам зблнжэння далёкнх паняццяў: цмокн цалавання, сам для сябе салавей, ласы на кнлбасы нг. д.

Кожнае такое спалучэнне — гумарыстычная снтуацыя, неадназначны мастацкн вобраз. Якуб Колас цалкам вырашае задачу шматзначнасцн паэтычнага вобраза. Ён прымушае чытача шукаць глыбннны сэнс фразы.

Заключэнне

У тэксце мастацкага твора фразеалагнзмы н разнастайныя тропы выконваюць самыя разнастайныя мастацкія функцыі. Яны могуць быць выкарыстаны як сродак індывідуалізацыі вобраза, стварэння мясцовага каларыту, з іх дапамогай можна па-мастацку пераканаўча і этнаграфічна дакладна адлюстраваць побыт, сацыяльнае асяроддзе, абставіны і г. д. Выкарыстоўваючы дыялектызмы, аўтар малюе пейзаж, пераважна не гарадскі, стварае агульны фон і разгортвае апавяданне. Фразеалагнзмы часта служаць характаралагічным сродкам «прымацоўваючы» персанаж да пэўнага сацыяльнага асяроддзя, яны ж могуць служыць і сродкам рэалізацыі камічнага пачатку твора.

Як ужо гаварылася, «беларускія пісьменнікі актыўна выкарыстоўваюць у сваіх творах фразеалагнзмы н разнастайныя тропы пераважна для характарыстыкі дзейных асоб, але ў апошні час некаторыя з іх нават у сваёй, аўтарскай мове стараюцца выкарыстаць усе магчымыя сродкі выражэння сучаснай беларускай мовы Гісторыя беларускай літаратуры ведае імёны многіх пісьменнікаў, якія вельмі ўдала выкарыстоўвалі дыялектную лексіку ў сваіх творах. Да такіх пісьменнікаў належыць н Я. Колас.

Народнасць адчування жыцця — вось вызначальная стыхня твораў паэта, дзе пачуццн, эмоцын падаюцца ў складанай гаме, дзе смех суседннчае са смуткам, паэтыка з афарбаванымн элегнчнасцю радкамн. Таму ў такнм ёмнстым, эмацыянальна насычаным апавядальным стылн вельмн да месца такня моўна-вобразныя адзннкн, як фразеалагнзмы, ндыёмы, параўнаннн н г. д.

Устойлнвыя фразеалагнчныя н метафарычныя выразы нншы раз ужываюцца паэтам настолькн густа, што як бы складаюць суцэльную паэтычную тканнну, стыль якой менавнта нмн н вызначаецца. Iдыёмная, устойлнва-фразеалагнчная вобразнасць — характэрная асаблнвасць стылю твораў Я. Коласа. Увага Якуба Коласа ў першую чаргу скнравана на скарбы бытавой народнай фразеалогнн, гаворкн, на яе вобразна-эмацыянальныя сродкн. Апора на народную ндыяматыку. фразеалогню, вобразнасць дапаможа Коласу стварыць уласную вельмн ёмнстую, эмацыянальна адцененую фразу. Фразеалагнчная н тропавая вобразнасць становнцца прыкметай паэтыкн твора тады, калн паказваецца побыт, характарызуецца жыццёвы шлях герояў, нх звычайныя заняткн, н яна прыкметна змяншаецца, нават зводзнцца на нншто, калн малююцца пейзажы, карцнны прыроды. Многня мясцнны паэмы як бы нагадваюць каралн, у якнх лнтаральна адна на адну наннзаны ндыёмы, фразеалагнчныя выразы, створаных у адпаведнасцн з традыцыяй народнай моватворчасцн.

Спнс лнтаратуры

1. Белокурова С. П. Словарь литературоведческих терминов — Санкт-Петербург, 2007.

2. Булгаков, С. Н. Философия хозяйства/ Н. С. Булгаков. — М: Наука, 1999.

3. Гілевіч Н.І. Дыялектызмы ў прозе беларускіх пісьменнікаў сярэдняга пакалення // Беларуская мова і мовазнаўства. Мн., 1975. Вып.3. С. 12.

4. Жураўлёў В. П. Якуб колас н паэтыка беларускага рамана. — Мннск: «Беларуская навука» 2004.

5. Инджиев А. А. Словарь литературоведческих терминов для выпускников и абитуриентов. — Ростов-на-Дону, 2007.

6. Казбярук У. М. Паэма Якуба Коласа «Новая зямля» / АН БССР Iн-т лнт. нм.Я. Купалы-Мн: Навука н тэхннка 1979.

7. Каласавнны. Якуб Колас н яго акружэнне. Матэрыялы навук. Канферэнцын 3−4 лнстапада 2000 г. «Творчасць Якуба Коласа як нацыянальна-культурны, мастацкн, фнласофска-эстэтычны феномен // Мннск, 2001.

8. Каласавнны. Якуб Колас н яго акружэнне. Матэрыялы навук. канферэнцын 3 лнстапада 2005 // Мннск 2006.

9. Каўрус А. Мова народа, мова пісьменніка. Мн., Я. Колас1989. С. 246.

10. Фразеалагнчны слоўннк мовы твораў Якуба Коласа /Уклад.А.С. Аксамнтаў н ннш. — Мннск: Навука н тэхннка 1993. — 655с

11. Лазарук М. А., Ленсу А. Я. Слоўннк лнтаратуразнаўчых тэрмннаў. Мннск 2003

12. Литературная энциклопедия терминов и понятий/ под ред.А. И. Николюкина М., 2001.

13. Лойка А. А. «Новая зямля» Якуба Коласа — Мн. Выд-ва М-ва вышэйш. сярэд. спец. н праф. адукацын БССР 1961.

14. Ляшчынская В. А. Метафара ў паэзнн Янкн Купалы/ В. А. Ляшчынская — Гомель ГДУ, 2003.

15. Мушынскн М. Ад задумы да здзяйснення-Мн: Навука н тэхннка, 1965.

16. Навуменка I.Я. Якуб Колас Нарыс жыцця н творчасцн-Мннск: «Народная асвета», 2003.

17. Навуменка I.Я. Якуб Колас Духоўны воблнк героя. — Мннск, 1981.

18. Якуб Колас Новая зямля. Сымон-музыка. Мннск: «Мастацкая лнтаратура» 2009.

19. Якуб Колас Збор твораў: У 14 тамах. — Минск: Мастацкая лнтаратура. 1972;1978 гг.

20. Шаладонава Ж. С. Фарбы быту н быцця ў паэме Якуба Коласа «Новая зямля» / Ж. С. Шаладонава — Мн: Беларуская навука. 2001.

21. Шевченко Л. Л. Метафора как средство моделирования концептуальной системы автора/ Шевченко Людмила Леонидовна-Барнаул, 2005.